Η διαδικασία της βαφής και του βερνικώματος σε ένα ξύλινο σκάφος αποτελεί κρίσιμο βήμα στην κατασκευή και τη συντήρηση του. Πέραν της αισθητικής πτυχής που προσδίδει, η επίστρωση του ξύλου με βαφές και βερνίκια αποτελεί σημαντικό μέτρο προστασίας από τις επιπτώσεις του περιβάλλοντος και της θάλασσας. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, το ξύλο υφίσταται μια μεταμόρφωση, αποκτώντας όχι μόνο ένα προσεγμένο εξωτερικό, αλλά και μια προστατευτική στρώση που αντέχει στις δυσμενείς συνθήκες που μπορεί να αντιμετωπίσει κατά την πλεύση. Από την επιλογή των υλικών έως την εφαρμογή, η διαδικασία αυτή απαιτεί προσοχή στη λεπτομέρεια, εξειδίκευση και σεβασμό προς το υλικό και το επίπεδο προστασίας που απαιτεί το κάθε σκάφος. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα ενότητα εξερευνά τα βήματα, τις τεχνικές και τις βέλτιστες πρακτικές για την αποτελεσματική βαφή και την βερνίκωση ξυλινών σκαφών, συμβάλλοντας στην ανάδειξη της ομορφιάς και της αντοχής τους στο πέρασμα του χρόνου. Συγκεκριμένα, οι ξυλοναυπηγοί συνηθίζουν να ξεκινούν τη διαδικασία του βαψίματος με τα έξαλλα, αφήνοντας άβαφα τα ύφαλα, που επικαλύπτουν σήμερα με μοράβια (ειδική φαρμακομπογιά που δεν επιτρέπει την επικάλυψή τους, μέσα στο νερό με χόρτα ή κοχύλια) και παλιότερα με κατράμι. Μετά την τοποθέτηση του πετσώματος ακολουθεί το πέρασμά του, εξωτερικά, με ένα μείγμα που περιέχει σε αρκετή ποσότητα μίνιο. Το μίνιο είναι ένα πολύ καλό προστατευτικό του ξύλου. Τέλος, το σκάφος θα βαφτεί το τελικό του χρώμα, κατά προτίμηση άσπρο, για να μην ‘ανάβει’ τους καλοκαιρινούς μήνες από το δυνατό ήλιο. Διαφορετικό χρώμα θα βαφτούν τα λίγα διακοσμητικά στοιχεία, τα πλευρικά ζωνάρια και το γραμμικό σχέδιο του ασταριού της κουπαστής. Οι χρωματικές αποχρώσεις περιλαμβάνουν συνήθως τα βασικά χρώματα, και δεν είναι εξεζητημένες. Αφού ολοκληρωθεί κι αυτό, το σκάφος θα εισέλθει και πάλι στη θάλασσα, αυτή τη φορά έτοιμο για χρήση. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι ποτέ δεν θα πρέπει να ξεκινήσει η διαδικασία του βαψίματος του σκάφος χωρίς να έχετε ελέγξει σωστά το ξύλο. Αυτό σημαίνει:

• Ελέγξτε για ρωγμές και σήψη που προκαλούνται από την υγρασία (μπορείτε να το αναγνωρίσετε από το σκούρο χρώμα του ξύλου), ή την παρουσία μικρών οστρακοειδών ή μαλακίων που μπορεί να προσβάλλουν και να τρυπήσουν το ξύλο καθιστώντας το πιο αδύναμο,
• Ελέγξτε για ρωγμές και ξεφλουδίσματα του ξύλου. Πριν από το βάψιμο, εξαλείψτε την αιτία που το προκάλεσε και αποκαταστήστε την κατεστραμμένη περιοχή.

Προετοιμασία ξύλου

Αφού βεβαιωθείτε ότι το ξύλο είναι σε άριστη κατάσταση και, αν χρειαστεί, έχουν διορθωθεί τυχόν ζημιές, πριν ξεκινήσετε το βάψιμο, επεξεργαστείτε και προετοιμάστε κατάλληλα το ξύλο. Συγκεκριμένα:

• Καθαρίστε το κύτος. Ο κακός καθαρισμός θέτει σε κίνδυνο ακόμη και την καλύτερη βαφή.
• Διορθώστε τις ατέλειες: γεμίστε κάθε ρωγμή ή διάβρωση – αποφύγετε να έχετε τρύπες ή ατέλειες στην τελική βαφή. Χρησιμοποιήστε εποξειδική ρητίνη για να διορθώσετε τις ατέλειες.
• Δώστε προσοχή στο να τρίβετε πάντα με τον κόκκο του ξύλου. Αν τρίψετε εγκάρσια, θα αφήσετε σημάδια στο ξύλο που θα είναι εμφανή ακόμα και μετά το βάψιμο.

Βάψιμο του κύτους

Μετά το στάδιο του καλαφατίσματος που προαναφέρθηκε, το σκάφος υφίσταται δύο στρώσεις μίνιου για την πλήρη αδιαβροχοποίησή του. Κατά την εφαρμογή του μίνιου, επικεντρώνεται και στην επικάλυψη όλων των μέσων διάνοιξης, όπως βίδες και καρφιά, που εισχωρούν και παραμένουν στη δομή του σκάφους. Αμέσως μετά, σε αυτό το στάδιο, χαράσσεταιη γραμμή της ισάλου στη γάστρα. Με τη χρήση νήματος και τον καθορισμό δύο αρχικών σημείων, ένα στην πλώρη και ένα στην πρύμη, ορίζεται η γραμμή που θα καθοδηγήσει την κατασκευή των πλευρών του σκάφους. Η επιλογή των δύο αρχικών σημείων βασίζεται στην εμπειρία του ξυλοναυπηγού, ο οποίος ακριβώς προσδιορίζει τα κρίσιμα αυτά σημεία.

Εικ3. Η μπλε αχνή γραμμή που διακρίνεται στη γάστρα είναι η γραμμή της ισάλου

Η διαδικασία συνεχίζεται με τον χρωματικό καθορισμό της παλάμης. Η παλάμη, γνωστή και ως υφαλόχρωμα, αναφέρεται στο υλικό που εφαρμόζεται στο κάτω μέρος της γάστρας ενός σκάφους, από τη γραμμή της ισάλου έως το στοιχείο της καρένας. Η διαδικασία της επάλειψης έχει ως στόχο την προστασία του σκάφους από διάφορους θαλάσσιους μικροοργανισμούς. Αυτό το υλικό αποτρέπει την επικάλυψη βλάβης στο κάτω μέρος του σκάφους και συμβάλλει στη διατήρηση της ακεραιότητας και απόδοσης του σκάφους στο θαλάσσιο περιβάλλον.

Εικ4. Το γκρι χρώμα που διακρίνεται είναι η παλάμη του σκάφους

Το ξύλο μας είναι πλέον πλήρως επεξεργασμένο και έτοιμο για βαφή. Βεβαιωθείτε όμως ότι όλες οι επισκευές που έχουν γίνει είναι εντελώς στεγνές – χρησιμοποιήστε ένα υγρό πανί για να σκουπίσετε τη σκόνη που μπορεί να έχει επικαθίσει. Να θυμάστε ότι το ξύλο του σκάφους σας θα πρέπει να αντέξει τόσο τον ήλιο όσο και το νερό, όχι μόνο το γλυκό αλλά και το αλμυρό. Αν δεν χρησιμοποιήσετε εξελιγμένα χρώματα, κινδυνεύετε να αποκτήσετε ένα χρώμα με μικρή αντοχή και κακή απόδοση, το οποίο με τη σειρά του θα προκαλέσει ξεφλούδισμα, σκούρο χρώμα και αποχρωματισμό. Ο αριθμός των στρώσεων χρώματος που πρέπει να εφαρμοστούν ποικίλλει για διάφορους παράγοντες. Για τους τελειομανείς που αναζητούν το καλύτερο φινίρισμα, το σκάφος πρέπει να φαίνεται σχεδόν τέλειο μετά την εφαρμογή του υποστρώματος. Για να φτάσετε σε αυτό το στάδιο από το μηδέν, μπορεί να χρειαστούν δύο στρώσεις αστάρι, ακολουθούμενες από τρεις στρώσεις υποστρώματος και στη συνέχεια δύο ή τρεις τελικές στρώσεις. Ωστόσο, εάν ο στόχος είναι απλώς να ανανεωθεί το φινίρισμα ενός υπάρχοντος και σε μεγάλο βαθμό υγιούς συστήματος βαφής, δύο επιπλέον τελικές στρώσεις μπορεί να είναι το μόνο που χρειάζεται. Κατά τη βαφή με ψεκασμό ενός σκάφους, κάθε στρώση είναι πολύ λεπτή σε σύγκριση με την εφαρμογή χρώματος με πινέλο ή ρολό, οπότε απαιτούνται πολλές περισσότερες στρώσεις. Ωστόσο, μια στρώση με ψεκασμό στεγνώνει εξαιρετικά γρήγορα, επιτρέποντας την εφαρμογή μεγάλου αριθμού λεπτών στρώσεων σε δεδομένο χρονικό διάστημα. Αυτά χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής, καθώς η βαφή είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της ακεραιότητας της δομής του σκάφους, κρατώντας την υγρασία (ιδίως το νερό της βροχής) μακριά από την ξυλεία. Ωστόσο, τα παραδοσιακά κατασκευασμένα ξύλινα σκάφη έχουν επίσης πολύ περισσότερες κινήσεις, τόσο όσον αφορά τη διαστολή και τη συστολή όσο και την κίνηση μεταξύ των σανίδων, από ό,τι τα πιο σύγχρονα σκάφη.

Βερνίκωμα

Η διαδικασία του βερνικώματος αποτελεί ουσιαστικό κομμάτι της συντήρησης και της αισθητικής αναβάθμισης ενός ξύλινου σκάφους. Πέραν της αισθητικής αξίας που προσδίδει, το βερνίκωμα λειτουργεί ως αποτελεσματικό προστατευτικό στρώμα, παρέχοντας αντίσταση στις δυσμενείς επιδράσεις του περιβάλλοντος και της θάλασσας. Η διαδικασία αυτή απαιτεί προσοχή στην επιλογή των υλικών, την προετοιμασία της επιφάνειας, και την εφαρμογή του βερνικιού με επαγγελματική ακρίβεια. Από την ενίσχυση του υλικού μέχρι την τελική λάμψη, η σωστή διαδικασία βερνικώματος αποτελεί κρίσιμο βήμα για την διατήρηση και τη βελτίωση της αισθητικής εμφάνισης του σκάφους. Στο πλαίσιο αυτό, η επικείμενη υποενότητα εξερευνά τη διαδικασία του βερνικώματος σε ξύλινα σκάφη, προσφέροντας πληροφορίες, συμβουλές και βήματα που θα συνδράμουν στη δημιουργία ενός ανθεκτικού, λαμπερού, και προστατευμένου φινιρίσματος. Ακολουθούν κάποιες οδηγίες για τη διαδικασία του βερνικώματος:

A. Επιλογή των κατάλληλων πινέλων

Ενώ τα σύγχρονα βερνίκια συγχωρούν κάπως την τεχνική, δεν συγχωρούν καθόλου το λάθος πινέλο. Τα πινέλα από τρίχωμα ασβού είναι το πρότυπο για ένα επαγγελματικό βερνίκωμα. Αξίζουν το υψηλό κόστος, επειδή απελευθερώνουν το βερνίκι ομοιόμορφα και αφήνουν ελάχιστα σημάδια από το πινέλο, ενώ παράλληλα αποδίδουν και το “φινίρισμα καθρέφτη”. Με σχολαστικό και επιμελή καθαρισμό, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για χρόνια. Ο καθαρισμός απαιτεί συνήθως 3-5 ξεβγάλματα σε καθαρό διαλυτικό. Στη συνέχεια, πρέπει να περιστραφούν ή να χτυπηθούν για να απομακρυνθεί το διαλυτικό. Έπειτα, καλό θα ήταν να τυλιχθούν σε ένα καθαρό πανί και να κρεμαστούν από έναν γάντζο μέχρι την επόμενη χρήση τους, όταν θα χρειαστούν άλλη μία εφαρμογή με διαλυτικό. Αυτές οι βούρτσες είναι θαυμάσιες αλλά χρειάζονται συντήρηση και υπομονή. Μία δεύτερη κατηγορία είναι οι βούρτσες αφρού, οι οποίες είναι μιας χρήσης. Δεν συγκρατούν πολύ βερνίκι και μαλακώνουν αν εμποτιστούν με μεγάλη ποσότητα βερνικιού. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι γίνονται ισχνές και εναποθέτουν απλά σταγόνες βερνικιού στις στενές γωνίες και στα δύσκολα σημεία. Είναι φτηνές και ιδανικές για μικρές δουλειές, αλλά όχι κατάλληλες για σοβαρά φινιρίσματα. Το τρίτο είδος είναι οι φτηνές βούρτσες με τρίχες. Διατίθονται σε διάφορα πλάτη για διαφορετικές εργασίες, ενώ μπορούν και συγκρατούν μια αξιοπρεπή ποσότητα βερνικιού. Έχουν την ικανότητα να δημιουργήσουν ένα ωραίο ομοιόμορφο φινίρισμα αν αφιερωθεί ο κατάλληλος χρόνος. Το μειονέκτημα τους είναι ότι έχουν την τάση να αποβάλλουν τρίχες, οπότε θα πρέπει να είστε σε συνεχή επιφυλακή και αν σας ξεφύγει κάποια, θα πρέπει να περιμένετε μέχρι να στεγνώσει το βερνίκι για να μαζέψετε προσεκτικά τις τρίχες. Aπαιτούν σχολαστική φροντίδα και θα πρέπει να καθαρίζονται πριν και μετά τη χρήση, ενώ στη συνέχεια είναι αναγκαίο να τυλίγονται σε κάποιο αλουμινόχαρτο για να διατηρούνται οι τρίχες σε ευθεία.

Β. Διαδικασία βερνικώματος

Καλό θα ήταν να επιλεχθεί μια απόλυτα ήρεμη και συννεφιασμένη ημέρα (θερμοκρασία 15 – 20οC), ενώ αν θέλετε να δώσετε απόλυτη έμφαση στην λεπτομέρεια, η σχετική υγρασία θα πρέπει να βρίσκεται όσο το δυνατόν πιο κοντά στο 60%. Μάλιστα, δεν θα πρέπει να επικρατούν συνθήκες με άνεμο ή έντονο αέρα. Αυτό γιατί, το υγρό βερνίκι είναι μαγνήτης σκόνης – το παραμικρό αεράκι θα επιδεινώσει το πρόβλημα. Πριν ξεκινήσετε την όλη διαδικασία καλό θα ήταν να φιλτράρετε το βερνίκι μέσα από ένα ψιλό φίλτρο χρώματος, ακόμη και σε βερνίκια από καινούργια δοχεία. Αυτό το βήμα θα έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στο φινίρισμα του βερνικιού από οτιδήποτε άλλο. Διαβάστε και κατανοήστε τις οδηγίες που αναγράφονται στο δοχείο, οι οποίες παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την ασφάλεια και σας ενημερώνουν για τον διαλύτη που πρέπει να χρησιμοποιήσετε. Μην χρησιμοποιείτε οποιοδήποτε παλιό αραιωτικό βαφής που βρίσκετε πεταμένο τριγύρω – χρησιμοποιήστε μόνο τον διαλύτη που συνιστάται από τον κατασκευαστή. Ποτέ μην χρησιμοποιείτε βερνίκι κατευθείαν από το δοχείο. Μεταγγίστε την ποσότητα που θα χρησιμοποιήσετε σε ένα χάρτινο κύπελλο ή άλλο καθαρό δοχείο, ρίχνοντάς το μέσα από ένα σουρωτήρι χρώματος με λεπτό πλέγμα. Ένα βαθύ γυαλιστερό φινίρισμα επιτυγχάνεται γεμίζοντας τους πόρους του ξύλου, οπότε οι αρχικές στρώσεις πρέπει να διεισδύσουν και να σφραγίσουν το ξύλο. Η συνιστώμενη μέθοδος είναι να αραιώσετε την πρώτη στρώση σε αναλογία 50/50 με διαλυτικό. Προσθέστε το διαλυτικό στο βερνίκι που έχετε αποκεντρώσει και ανακατέψτε πολύ απαλά με ένα καθαρό ραβδί. Αφήστε το βερνίκι να ξεκουραστεί για λίγα λεπτά για να διαλυθούν τυχόν φυσαλίδες. Βυθίστε το πινέλο σας περίπου στο ένα τρίτο της διαδρομής μέσα στο βερνίκι και, στη συνέχεια, χτυπήστε το ελαφρά στο εσωτερικό του δοχείου για να απομακρύνετε την περίσσεια πριν το περάσετε με το πινέλο πάνω στο ξύλο. Κρατήστε το πινέλο σε κίνηση και μην υπεραλείφετε το σκάφος με το βερνίκι, ένα λάθος γνωστό ως “ανησυχία”. Τρεις ή τέσσερις πινελιές θα πρέπει να είναι το μόνο που χρειάζεται πριν προχωρήσετε στο επόμενο τμήμα. Βεβαιωθείτε ότι το ξύλο είναι πλήρως καλυμμένο αλλά όχι στάζοντας υγρό βερινίκι – ο επιπλέον διαλύτης που προσθέσατε θα διασφαλίσει ότι θα απορροφηθεί από το ξύλο. Αφήστε το κατά τη διάρκεια της νύχτας. Την επόμενη μέρα, τρίψτε ελαφρά την επιφάνεια με γυαλόχαρτο 120 κόκκων και, στη συνέχεια, επαναλάβετε τη διαδικασία βερνικώματος, αλλά αυτή τη φορά αραιώστε το βερνίκι κατά 25%. Τώρα θα είναι αισθητά παχύτερο και θα απορροφηθεί λιγότερο από το ξύλο. Αυτό γίνεται λιγότερο για τη διείσδυση (το αραιωμένο βερνίκι θα διεισδύσει ούτως ή άλλως αν παραμείνει υγρό για αρκετό χρονικό διάστημα), αλλά περισσότερο για ένα λεπτότερο φιλμ που θα σκληρύνει πιο γρήγορα, διευκολύνοντας το τρίψιμο νωρίτερα. Πιθανόν να σηκώσει και τον κόκκο, οπότε την επόμενη μέρα, πάρτε ένα χρησιμοποιημένο κομμάτι γυαλόχαρτο 180 ή 240 κόκκων και τρίψτε προσεκτικά, αποφεύγοντας να κόψετε το βερνίκι. Για τις επόμενες στρώσεις – αυτός είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας για να αποκτήσετε ένα γυάλινο φινίρισμα – αραιώστε το βερνίκι σας ώστε να “ρέει”. Εάν το πινέλο σας “σκίζει”, το βερνίκι είναι πολύ παχύ. Αν το αραιώσατε πολύ, θα δείτε ματ κηλίδες καθώς στεγνώνει. Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, μιας και στην επόμενη στρώση, μπορείτε να το αραιώστε λίγο λιγότερο. Καθώς τελειώνει το βερνίκι στο δοχείο θα πρέπει να αραιώνετε συνεχώς – και κάθε φορά που ανοίγετε το δοχείο εξατμίζεται λίγος ακόμα διαλύτης. Κάντε το μίγμα σωστά – χρειάζεται λίγη εξάσκηση – και το πινέλο σας θα “γλιστράει” αβίαστα, μεταφέροντας ένα ομοιόμορφο στρώμα στην επιφάνειά σας, όπου το μόνο που έχει να κάνει είναι να ισοπεδώσει. Δουλέψτε γρήγορα και προσπαθήστε να μην ξαναγυρίσετε σε προηγούμενες κινήσεις – το βερνίκι θα είναι ήδη πιο παχύ. Εάν διαπιστώσετε ότι έχετε “διακοπές” (ξηρά σημεία), γεμίστε το πινέλο σας με περισσότερο βερνίκι. Αν έχετε “κουρτίνες” (τρέξιμο και στάξιμο), αποφορτίστε το πινέλο σας από το περίσσιο βερνίκι. Για το απόλυτο φινίρισμα, πρέπει να τρίβετε μεταξύ κάθε στρώσης. Η λείανση μεταξύ των στρώσεων βελτιώνει τη γυαλάδα του φινιρίσματος. Εάν παραλείψετε το τρίψιμο, κάθε στρώση γίνεται προοδευτικά πιο τραχιά τόσο στην εμφάνιση όσο και στην αίσθηση. Τρίβετε μεταξύ των στρώσεων με γυαλόχαρτο 320 κόκκων για μεγάλες επίπεδες επιφάνειες, αλλάζοντας το χαρτί μόλις αρχίσει να χάνει την κοπή του ή να φράζει. Μετά το τρίψιμο, θυμηθείτε να ξεσκονίζετε, να σκουπίζετε με διαλύτη και, στη συνέχεια, να περνάτε με το πανί κολλήματος πριν από την εφαρμογή της επόμενης στρώσης.

Εικ5.Καθαρισμός της ξύλινης επιφάνειας με διαλύτη

Γ. Εξομάλυνση

Η εξομάλυνση αποτελεί το επόμενο πιο σημαντικό στάδιο. Ακόμα και τα καλύτερα πινέλα αφήνουν πινελιές, οι οποίες όμως θα εξομαλυνθούν αν οι συνθήκες είναι κατάλληλες. Έτσι, αυτό που χρειάζεται το βερνίκι είναι χρόνος για να στεγνώσει αργά, ώστε να εξαφανιστούν τα ίχνη που έχει αφήσει το πινέλο. Προσπαθήστε να εφαρμόζετε μια στρώση την ημέρα. Οι μοριακές αλυσίδες συνδέονται μεταξύ των “μη σκληρυμένων” στρώσεων. Αν το αφήσετε δύο εβδομάδες το βερνίκι σκληραίνει πλήρως και πρέπει να ξεκινήσει μια νέα αλυσίδα. Πέντε ή έξι πλήρεις στρώσεις είναι το ελάχιστο για να παρέχουν προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία και τη φθορά, αν και οκτώ ή εννέα στρώσεις είναι καλύτερες για βαθιά, πολυτελή λάμψη. Έχετε πλέον ολοκληρώσει τις επιθυμητές στρώσεις (οκτώ ή εννέα θα ήταν το ιδανικό), αλλά το αποτέλεσμα δεν είναι ακριβώς “γυαλί”. Αφήστε το να σκληρύνει μερικές μέρες και λειάνετέ το για ακόμα μία φορά με γυαλόχαρτο. Στην συνέχεια, λιπάνετε καλά με σαπουνόνερο, εφαρμόστε πλύσεις με νερό και έπειτα στεγνώστε το σκάφος με πανί. Μετά από αυτό, αραιώστε το βερνίκι σας όσο εσείς νομίζετε απαραίτητο και σωστό, έτσι ώστε να μην μείνουν αυτά τα ματ μπαλώματα στην επιφάνεια του σκαριού. Ουσιαστικά φτιάχνετε ένα “βερνίκι σβησίματος”, το οποίο επειδή είναι αραιωμένο, θα ομογενοποιηθεί καλύτερα και θα στεγνώσει γρηγορότερα, μειώνοντας παράλληλα τους κόκκους της σκόνης. Βάλτε την τελευταία στρώση βερνικιού και αφήστε το να στεγνώσει καλά. Όταν επιστρέψετε το επόμενο πρωί, θα πρέπει να είναι σαν να κοιτάτε μέσα σε ένα ποτήρι μπύρας.