Το ξύλο, ως φυσικό οργανικό υλικό, αντιμετωπίζει διάφορα ζητήματα στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η ιδιότητά του ως υγροσκοπικό υλικό σημαίνει ότι απορροφά συνεχώς υγρασία. Κατά την απορρόφηση υγρασίας, τόσο η μάζα όσο και ο όγκος του αυξάνονται, ενώ η απώλεια υγρασίας έχει το αντίθετο αποτέλεσμα, επηρεάζοντας σημαντικά τις υπόλοιπες ιδιότητές του. Εξαιτίας αυτής της ιδιότητας, το ξύλο διατηρεί πάντα υγρασία, είτε ως κορμός δένδρου, είτε ως στρογγύλη ξυλεία, είτε ως πριστή ξυλεία. Καθώς το ξύλο είναι βιοδιασπώμενο, αποτελεί τροφή για διάφορους οργανισμούς, μιας και η σήψη προκαλεί την ανάπτυξη μυκήτων και κρούστας που μπορούν να καταστρέψουν το ξύλο. Σε ένα ξύλινο σκάφος, είναι ζωτικής σημασίας να ληφθούν μέτρα προστασίας. Μέσω της σωστής προετοιμασίας της επιφάνειας και της χρήσης κατάλληλου συστήματος επίστρωσης, καθώς και με διάφορες ενέργειες, όπως το καλαφάτισμα, μπορούν να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα, ενισχύοντας παράλληλα τη φυσική ομορφιά του ξύλου και διατηρώντας την υγιή μορφή του. Τόσο τα χρώματα όσο και τα βερνίκια, διατίθενται σε μονοσυστατικά ή δισυστατικά προϊόντα για προστατευτικές επιστρώσεις ξύλου. Έτσι, η συναρμολόγηση, η σφράγιση και το φινίρισμα αποτελούν κρίσιμες φάσεις στην κατασκευή ξύλινων σκαφών, αποδίδοντας όχι μόνο στην εμφάνιση αλλά και στην λειτουργικότητα και αντοχή του τελικού προϊόντος. Από την στιγμή που τα ξύλινα τμήματα ενός ξύλινου σκαριού συναρμολογούνται με σχολαστική προσοχή, η διαδικασία της σφράγισης και του φινιρίσματος αναδεικνύει την υψηλή τέχνη της ναυπηγικής. Σε αυτή την ενότητα, θα εξερευνήσουμε τα κλειδιά της συναρμολόγησης, τις τεχνικές σφράγισης που εξασφαλίζουν την αδιαπέραστη προστασία, καθώς και τα μυστικά που χαρίζουν εκείνο το απόλυτο φινίρισμα στα ξύλινα σκάφη.

Όλοι οι πρόσφατοι ορισμοί του καλαφατίσματος μιλούν για προστασία από την διείσδυση αέρα και την απώλεια θερμότητας. Ωστόσο, οι αρχικές χρήσεις του καλαφατίσματος ήταν να σφραγίζει τις ραφές των σκαφών, να τα στεγανοποιεί, όχι να εμποδίζει την ανταλλαγή αέρα και θερμότητας. Οι πρώτες ενδείξεις για το καλαφάτισμα εντοπίζονται στον Μεσαίωνα. Οι Ευρωπαίοι εξερευνητές χρησιμοποιούσαν φυσική άσφαλτο που βρέθηκε στο Τρινιντάντ για να επισκευάζουν και να σφραγίζουν τα πλοία τους. Οι ιθαγενείς χρησιμοποιούσαν ήδη μια παρόμοια άσφαλτο, μερικές φορές ακόμη και κεχριμπάρι, ως στεγανωτικό για να σφραγίζουν διάφορες επιφάνειες. Αυτή η αρχαία μορφή καλαφατίσματος χρησιμοποιούνταν για να σφραγίζουν τις ραφές των πλοίων από το νερό και τον ατμό. Οι τεχνίτες που κατασκεύαζαν τις βάρκες γέμιζαν τις ραφές της βάρκας με διάφορες ίνες. Οι ίνες λιναριού ή κάνναβης στη συνέχεια εμποτίζονταν σε πευκοπυρίτιδα πριν εισαχθούν με ένα σφυρί σε όλες τις ραφές της βάρκας.

Εικ1. : Καλαφάτισμα σε ένα παλιό σκάφος

Τα στεγανωτικά με βάση τα πολυμερή αναπτύχθηκαν τη δεκαετία του 1920 για τον κατασκευαστικό κλάδο. Πολυμερή όπως το ακρυλικό και το βουτυλικό πολυμερές ανακαλύφθηκαν για τις στεγανωτικές τους ιδιότητες και αποτέλεσαν τη βάση της βιομηχανίας στεγανωτικών όπως την ξέρουμε. Μεταξύ 1950 και 1970, η βιομηχανία αυτοκατασκευών απογειώθηκε, μαζί με την εμπορία μεμονωμένων τμημάτων στεγανωτικού. Το προϊόν τροποποιήθηκε για να βελτιωθεί η πλαστικότητά του και ο απαιτούμενος χρόνος στεγνώματος. Η αλλαγή αυτή ήρθε μέσω της χρήσης προϊόντων σφράγισης με βάση το ακρυλικό και το λατέξ. Το 1980 εισήχθη η σιλικόνη, η οποία ξεπέρασε όλους τους άλλους τύπους προϊόντων σφράγισης και έγινε το πλέον συνιστώμενο προϊόν για την σφράγιση και το καλαφάτισμα. Η φάση της συναρμολόγησης και του εξωτερικού φινιρίσματος αποτελεί κρίσιμο κομμάτι στην κατασκευή ξύλινων σκαφών, όπου ο σκελετός του σκάφους υφίσταται προσεκτική επεξεργασία προκειμένου να αντιμετωπιστούν διάφορα προκλητικά στάδια της κατασκευής. Μετά την εφαρμογή δηλητηρίου για προστασία, η επιλογή χρωμάτων, sealer πολυουρεθάνης ή ρητίνης προετοιμάζει το έδαφος για το σφράγισμα και το φινίρισμα. Στο εσωτερικό, τα φινιρίσματα γίνονται με βερνίκι πολυουρεθάνης, προσδίδοντας όχι μόνο αισθητική αλλά και ανθεκτικότητα. Μετά το κλείσιμο του πετσώματος της γάστρας, εκκινεί η διαδικασία του εξωτερικού φινιρίσματος, με την εφαρμογή ρητίνης και υαλοϋφάσματος για ενίσχυση της επιφάνειας. Η τελική φάση περιλαμβάνει το τρίψιμο, το αστάρωμα με εποξικό αστάρι, και το τελικό χρώμα πολυουρεθάνης, εξασφαλίζοντας ολοκληρωμένη προστασία και εντυπωσιακό φινίρισμα στο ξύλινο σκάφος. Το καλαφάτισμα είναι μία διεργασία με την οποία φράζονται οι αρμοί που σχηματίζονται μεταξύ των σανιδιών του πλευρικού πετσώματος και της κουβέρτας. Το καλαφάτισμα αποτελεί ουσιαστικά τη στεγάνωση των αρμών της γάστρας. Ίσως να μην είναι απαραίτητο στους αρμούς μεταξύ των αράδων του πετσώματος, σε ορισμένα σκάφη όπως τον υδραίικο βαρκαλά, ή μικρά σκάφη με πολλή καλή συναρμογή των μαδεριών της γάστρας. Αλλά είναι πάντα απαραίτητο στα σόκορα της ίδιας αράδας και στον ασό της καρίνας, και σε όλους τους αρμούς στα σκάφη με μεγάλο μήκος. Πρώτα γίνεται η διεύρυνση των αρμών, δηλαδή το κόψιμο τμήματος της μιας πλευράς του αρμού με το ‘κοφτερό’, ειδικό εργαλείο, ανάλογα με το φάλτσο του. Μετά ξεκινώντας από πάνω, τοποθετείται μέσα στους αρμούς μονό ή διπλό στουπί, συνήθως από βαμβάκι. Συχνά, προ καθέλκυσης καλαφατίζονταν μόνο τα ύφαλα και ύστερα, μέσα στη θάλασσα, τα έξαλα. Με ιδιαίτερη προσοχή καλαφατίζεται κι ο ασός της καρίνας, και γεμίζει με στουπί αρκετές φορές με ειδικό εργαλείο. Ύστερα, καλαφατίζονται η παρέλα της καρίνας και ελέγχονταν τα μαδέρια για αρμούς και τυχόν ρωγμές. Τέλος, γίνεται το καλαφάτισμα του καταστρώματος, πιο βαθιά μέσα στον αρμό απ’ ότι της γάστρας. Καθώς τα ξύλα θα διαστέλλονται, λόγω της αυξανόμενης υγρασίας στη θάλασσα, οι αρμοί θα κλείνουν. Απαιτεί όμως καλαφατικό, στους αρμούς μεταξύ των μαδεριών της ίδιας αράδας, στο τρυπητό και την κουβέρτα.

Εικ2. Η τεχνική του καλαφατίσματος

Τα περισσότερα υλικά στεγανοποίησης διατίθενται σε φυσίγγια μίας χρήσης που ταιριάζουν σε πιστόλια στεγανοποίησης μισής κάννης (αν είναι δυνατόν, αγοράστε ένα με αυτόματη απελευθέρωση). Ορισμένα φυσίγγια υπό πίεση δεν απαιτούν πιστόλια σφράγισης. Τα υλικά στεγανοποίησης μπορούν επίσης να βρεθούν σε δοχεία αεροζόλ, σωλήνες συμπίεσης και σχοινιά για μικρές εργασίες ή ειδικές εφαρμογές. Οι ενώσεις στεγανοποίησης διαφέρουν ως προς την αντοχή, τις ιδιότητες και τις τιμές. Το καλαφάτισμα με βάση το νερό μπορεί να καθαριστεί με νερό, ενώ οι ενώσεις με βάση τους διαλύτες απαιτούν διαλύτη για τον καθαρισμό.

Εφαρμογή καλαφατίσματος

Παρόλο που δεν είναι μια λειτουργία υψηλής τεχνολογίας, το καλαφάτισμα (ή αλλιώς στεγανοποίηση) μπορεί να είναι δύσκολη διαδικασία. Διαβάστε και ακολουθήστε τις οδηγίες που αναγράφονται στο φυσίγγιο του μίγματος και θυμηθείτε αυτές τις συμβουλές:

• Για καλή πρόσφυση, καθαρίστε όλες τις περιοχές που πρόκειται να σφραγιστούν. Αφαιρέστε τυχόν παλιό καλαφάτισμα και μπογιά, χρησιμοποιώντας στόκο, μεγάλο κατσαβίδι, σκληρή βούρτσα ή ειδικό διαλυτικό. Βεβαιωθείτε ότι η περιοχή είναι στεγνή, ώστε να μην σφραγίζετε την υγρασία.
• Εφαρμόστε καλαφάτισμα σε όλους τους αρμούς του ξύλινου σκάφους.
• Κρατήστε το πιστόλι σε σταθερή γωνία. Οι 45° είναι οι καλύτερες για να εισχωρήσετε βαθιά στη ρωγμή. Ξέρετε ότι έχετε τη σωστή γωνία όταν το καλαφάτισμα εισχωρεί αμέσως στη ρωγμή καθώς βγαίνει από το σωληνάριο.
• Αν είναι δυνατόν, βουλώστε με μια ευθεία συνεχή ροή. Αποφύγετε τις στάσεις και τις εκκινήσεις
• Στείλτε το καλαφάτισμα στον πυθμένα ενός ανοίγματος για να αποφύγετε τις φυσαλίδες.
• Βεβαιωθείτε ότι το καλαφάτισμα κολλάει και στις δύο πλευρές μιας ρωγμής ή ραφής.
• Αφήστε την σκανδάλη πριν τραβήξετε το πιστόλι μακριά για να αποφύγετε την εφαρμογή υπερβολικής ποσότητας καλαφατίσματος. Ένα πιστόλι καλαφατίσματος με αυτόματη απελευθέρωση το κάνει αυτό πολύ πιο εύκολο.
• Εάν το καλαφάτισμα ξεχειλίσει από μια ρωγμή, χρησιμοποιήστε ένα μαχαίρι για να το σπρώξετε πίσω.
• Μην τσιγκουνευτείτε. Εάν το καλαφάτισμα συρρικνωθεί, εφαρμόστε το ξανά για να σχηματίσετε μια ομαλή χάντρα που θα σφραγίσει πλήρως τη ρωγμή.
• Η καλύτερη στιγμή για την εφαρμογή του καλαφατίσματος είναι κατά τη διάρκεια ξηρού καιρού, όταν η εξωτερική θερμοκρασία είναι πάνω από 7,2°C (45°F). Η χαμηλή υγρασία είναι σημαντική κατά τη διάρκεια της εφαρμογής για να αποφευχθεί η διόγκωση των ρωγμών από την υγρασία. Οι ζεστές θερμοκρασίες είναι επίσης απαραίτητες ώστε το καλαφάτισμα να πήξει σωστά και να προσκολληθεί στις επιφάνειες.

Για πληροφορίες και βοηθητικά βήματα σχετικά με τη διαδικασία του καλαφατίσματος ξύλινων σκαφών, παραπέμπουμε στην ιστοσελίδα WikiHow, στον ακόλουθο σύνδεσμο: Καλαφάτισμα παλιού ξύλινου σκάφους. Η εν λόγω ιστοσελίδα παρέχει εκτενείς οδηγίες και βήματα για την αποτελεσματική εκτέλεση της διαδικασίας, καλύπτοντας τα θέματα του καλαφατίσματος σε ξύλινα σκάφη με αξιόπιστο και κατανοητό τρόπο.